Marcel Pool – Castricum, november 2025
Als haptonoom ervaar ik bijna dagelijks hoe mensen zich onbewust verharden onder invloed van stress, druk en voortdurende mentale activiteit. Het leven speelt zich voor velen vooral in het hoofd af: denken, plannen, analyseren. Het lichaam – dat zo eerlijk vertelt hoe het werkelijk met ons gaat – raakt daarbij vaak op de achtergrond. De gevolgen zijn zichtbaar en voelbaar: gespannen spieren,
pijnklachten, oppervlakkige ademhaling en een algeheel gevoel van “vastzitten” in
het eigen lichaam.
Tegelijkertijd blijft het me telkens opnieuw raken hoe datzelfde lichaam kan verzachten wanneer iemand zijn of haar kwetsbaarheid durft te tonen. Wanneer een cliënt niet langer probeert te presteren of te voldoen, maar eerlijk vertelt wat er van binnen leeft – de pijn, de twijfel, het verlangen – gebeurt er iets wezenlijks. De adem wordt ruimer, de spieren soepeler, de blik zachter.
Onder mijn handen voel ik dan hoe iemand weer bewoonbaar wordt voor zichzelf. Dat zijn de momenten waarop ik mensen ontmoet in hun ware zijn. In dat contact, waarin niets hoeft en alles mag, voltrekt zich iets van heelwording. De mens voelt zich gezien, gehoord, bevestigd – en daardoor levend. Vanuit die bevestiging ontstaat ruimte voor herstel, vertrouwen en veerkracht. Wat eerst geleefd worden was, verandert in leven.
Het is deze ervaring – dit fascinerende fenomeen van verzachting en presentie – die de aanleiding vormde voor het schrijven van dit essay. Ik wilde beter begrijpen wat
er eigenlijk gebeurt wanneer een mens “zacht wordt”. Welke processen spelen zich
in het lichaam af? Hoe verhoudt deze zachtheid zich tot de manier waarop wij als samenleving omgaan met presteren, stress en autonomie? Met dit essay nodig ik de lezer uit om samen te kijken naar de subtiele maar diepgaande wisselwerking tussen lichaam, gevoel en menselijkheid.
Want in een tijd waarin hardheid vaak de norm lijkt, geloof ik dat juist de zachtheid ons weer dichter bij onszelf – en bij elkaar – kan brengen.
Marcel Pool
Castricum, november 2025
We leven in een tijd waarin snelheid en efficiëntie vaak de maatstaf vormen. Het moderne bestaan is doordrenkt van prikkels, doelen en verwachtingen – we moeten presteren, reageren, bijblijven. Daarbij raken we gemakkelijk verwijderd van de natuurlijke intelligentie van ons lichaam. De haptonomie, zoals ooit verwoord door Frans Veldman, herinnert ons eraan dat de mens niet alleen een denkend, maar vooral een voelend wezen is.
Wanneer het contact met dat voelen verloren gaat, verdwijnt ook een deel van onze menselijkheid. De “roep om zachtheid” klinkt in onze tijd luider dan ooit. Steeds
meer mensen ervaren spanning, burn-out of een gevoel van leegte, ondanks uiterlijke succescriteria.
Ons lichaam fungeert daarbij als boodschapper: gespannen spieren, oppervlakkige ademhaling, slapeloosheid – allemaal signalen dat we te veel “in het hoofd” leven. De haptonomie nodigt uit om deze signalen niet te onderdrukken, maar te
beluisteren. Het lichaam is geen tegenstander, maar een bondgenoot die ons terugbrengt naar evenwicht. Zoals Dirk de Wachter het vaak formuleert: het echte leven speelt zich af in de nabijheid, in de ontmoeting met de ander. Zachtheid begint daar waar we durven te vertragen, te voelen en te erkennen wat is.
De haptonomische begeleiding schept hiervoor een ruimte van veiligheid waarin voelen weer mag, en waarin contact niet functioneel, maar existentieel wordt.
“Zacht worden” is meer dan ontspanning. Het is een subtiel proces waarin een mens zijn verdedigingslagen loslaat en zich opnieuw verbindt met zijn innerlijke beleving. Vanuit haptonomisch perspectief is zachtheid een toestand van open contact – met zichzelf, met de ander, en met het leven zelf.
De aanraking, de aanwezigheid, de aandacht: dit alles nodigt ons lichaam uit om te vertrouwen. Wanneer iemand zich gezien en aangeraakt voelt, komt er letterlijk beweging in het weefsel. De adem verdiept, de spieren worden soepel, de stem
krijgt klank. Ons lichaam “spreekt” weer.
In deze staat van voelende aanwezigheid komt authenticiteit naar voren: niet wat men denkt te moeten zijn, maar wie men in wezen ís. Zoals Levinas schrijft, wordt de mens pas werkelijk mens – in de ontmoeting met de ander. Zachtheid is daarin
geen naïviteit, maar een vorm van openheid die moed vraagt. De haptonomie maakt zichtbaar dat kracht en kwetsbaarheid geen tegenpolen zijn: de ware kracht van een mens blijkt juist in zijn vermogen tot zachtheid.
Het proces van zachtheid is niet alleen voelbaar, maar ook meetbaar in het lichaam. De polyvagaaltheorie van Stephen Porges laat zien dat het zenuwstelsel voortdurend aftast of de omgeving veilig is. Wanneer we ons veilig voelen, schakelt het ventrale vagale systeem in – het deel van het parasympatische zenuwstelsel dat verbonden is met sociale betrokkenheid, rust en herstel. We ademen dieper, onze hartslag vertraagt, en onze spierspanning daalt. Zachtheid is in deze zin een fysiologische toestand van veiligheid. Daarnaast speelt het hormoon oxytocine een sleutelrol. Bij aanraking, vertrouwen en verbondenheid stijgt de oxytocinespiegel, wat gevoelens van rust en verbondenheid versterkt.
Het lichaam reageert letterlijk met ontspanning; de stresshormonen nemen af. Op spierniveau zien we dit terug in de balans tussen alfatische en gammatische aansturing. De alfamotorneuronen zorgen voor doelgerichte beweging, terwijl de gammamotorneuronen de spiertonus regelen. Wanneer iemand gespannen of angstig is, overheerst de gammatische activiteit: de spieren blijven in een staat van paraatheid.
In een staat van veiligheid en voelende aanwezigheid neemt de alfatische activiteit het over, waardoor beweging vloeiender en natuurlijker wordt. Zo vertaalt zich innerlijke zachtheid in fysieke soepelheid.
Wie “in het hoofd” leeft, spant onbewust het lichaam aan; wie zich veilig voelt, beweegt vanzelf meer in harmonie. Dit verklaart waarom haptonomische
begeleiding – waarin aanraking en aandacht centraal staan – vaak leidt tot een merkbaar zachter en rustiger lichaam, met meer mogelijkheid tot anticiperen.
Zachtheid is niet alleen een persoonlijke ervaring, maar ook een maatschappelijk fenomeen. In een cultuur waarin snelheid, productiviteit en controle vaak worden beloond, lijkt zachtheid al snel een vorm van zwakte. Toch is het juist deze collectieve hardheid die velen uitput. We leven in een samenleving waarin de ratio en het presteren hoogtij vieren, terwijl het lichaam – met zijn stille wijsheid – steeds
minder wordt gehoord.
De haptonomie biedt een tegenstem in die beweging. Zij herinnert ons eraan dat voelen geen luxe is, maar een noodzakelijke voorwaarde voor een evenwichtig bestaan. Wanneer mensen leren luisteren naar hun lichaam, ontdekken zij niet alleen hun grenzen, maar ook hun mogelijkheden. Een cultuur die ruimte laat voor zachtheid, creëert burgers die beter in staat zijn tot verbinding, empathie en veerkracht.
De maatschappelijke impact hiervan is groot. Een mens die in contact staat met zijn lichaam, herkent sneller de signalen van overbelasting. Burn-out, spanningsklachten en psychosomatische aandoeningen zijn niet slechts persoonlijke tragedies, maar ook symptomen van een cultuur die het voelen verwaarloost.
Door zachtheid en belichaming opnieuw te waarderen, kunnen we bijdragen aan een gezondere samenleving. In die zin is zacht worden een daad van emancipatie: het doorbreekt de illusie dat kwetsbaarheid en kracht elkaar uitsluiten.
Zachtheid is geen terugtrekking uit het leven, maar een manier om er dieper en menselijker in aanwezig te zijn. Het is precies die menselijke kwaliteit die nodig is in een wereld die steeds complexer, digitaler en sneller wordt.
In de haptonomische praktijk wordt zachtheid tastbaar. Het lichaam vertelt een verhaal dat soms in woorden niet uit te drukken is. De aanraking, de aandacht en het contact vormen een taal van bevestiging. Wanneer iemand werkelijk wordt
“aangeraakt” – letterlijk of figuurlijk – ontstaat er ruimte om weer te voelen. Zoals
Ted Troost in Het lichaam liegt nooit beschrijft, heeft het lichaam een feilloos geheugen voor wat er werkelijk in ons omgaat. Spierspanning, ademhaling en houding onthullen vaak eerder dan woorden waar we iets vasthouden of vermijden.
In de haptonomische begeleiding komt dit tot uitdrukking wanneer iemand via zijn lichaam in aanraking komt met iets wat lang verborgen was – een onverwerkt verdriet, een ingehouden boosheid of een onvervulde behoefte. Ook arts en coach Jurriaan Galavazi benadrukt in Van klacht naar Kans dat lichamelijke klachten een betekenisvolle boodschap dragen.
Een symptoom is geen vijand die bestreden moet worden, maar een signaal dat gehoord wil worden. Vanuit die visie krijgt een klacht een andere lading: ze wordt
een uitnodiging tot contact met jezelf. Zoals ik in mijn eigen werk vaak zeg: “Een
geaccepteerde klacht kost minder energie dan een gefrustreerde klacht.” Wanneer we stoppen met vechten tegen wat ons lichaam vertelt, ontstaat er ruimte om te
luisteren. Een pijn, een spanning of vermoeidheid kan dan de poort worden naar bewustwording – een weg naar zachtheid in plaats van weerstand.
De haptonomie schept een ruimte waarin dit proces kan plaatsvinden. In die ruimte leert de mens zichzelf opnieuw voelen: niet als object van zorg, maar als subject van ervaring. De aanraking bevestigt het bestaan, het voelen herstelt de verbinding, en het contact maakt de mens weer heel.
Wanneer we ons kwetsbaar durven opstellen, gebeurt er iets wezenlijks. We laten controle los en openen ons voor wat werkelijk leeft. Kwetsbaarheid is geen teken van zwakte, maar een voorwaarde voor echtheid. In dat moment van overgave kan de mens werkelijk zacht worden – niet uit onmacht, maar uit moed. Zachtheid is de natuurlijke staat van het lichaam wanneer het zich veilig weet. Ze drukt zich uit in adem, in blik, in aanraking.
Ze is voelbaar in de manier waarop iemand aanwezig is, hoe hij beweegt en contact maakt. Wanneer we deze zachtheid toestaan, ontstaat er harmonie tussen lichaam en geest, tussen binnenwereld en buitenwereld. De haptonomie nodigt uit tot precies dat: aanwezig zijn in het eigen lichaam, met open aandacht en zonder oordeel.
Daarin schuilt de essentie van menselijkheid. Zachtheid is niet de afwezigheid van kracht, maar de vorm waarin kracht en mildheid samenvallen. In een tijd waarin veel mensen geleefd worden, herinnert dit besef ons eraan dat het leven pas echt begint wanneer we zelf durven te leven. De beweging van verharding naar verzachting is daarmee niet alleen een individueel proces, maar ook een maatschappelijke noodzaak.
In dit essay werd het fenomeen zacht worden onderzocht binnen de context van haptonomische begeleiding. “Zacht worden” verwijst hierbij niet alleen naar een
subjectieve ervaring van ontspanning, maar ook naar een waarneembare verandering in lichamelijke presentie en fysiologische regulatie.
Wanneer een mens zich toestaat te voelen en zich kwetsbaar durft op te stellen, verandert niet alleen zijn houding en spierspanning, maar ook de manier waarop het zenuwstelsel functioneert. Door inzichten uit de haptonomie, fenomenologie en neurofysiologie met elkaar te verbinden, wordt zichtbaar dat zachtheid een diep
verankerde menselijke staat is – een toestand van veiligheid, verbinding en authentieke aanwezigheid. De polyvagaaltheorie van Stephen Porges verklaart hoe het gevoel van veiligheid het parasympathische zenuwstelsel activeert en de mens in staat stelt tot sociale betrokkenheid.
Het hormoon oxytocine versterkt dit proces door rust, verbondenheid en vertrouwen te bevorderen. Ook op spierniveau laat zachtheid zich verklaren: een balans tussen alfatische en gammatische aansturing zorgt voor een soepele, vloeiende motoriek in plaats van rigide spanning. Binnen deze fysiologische processen weerspiegelt zich de haptonomische ervaring dat voelende aanwezigheid leidt tot ontspanning en authenticiteit.
Haptonomische begeleiding nodigt uit tot het herwinnen van contact met het lichaam als bron van weten. In die ruimte ontstaat de mogelijkheid om klachten en spanningen niet langer te bestrijden, maar te beluisteren als betekenisvolle signalen. Het essay betoogt dat zacht worden niet slechts een individueel herstelproces is, maar een maatschappelijk relevant fenomeen. In een cultuur die beheersing en prestatie centraal stelt, vormt zachtheid een tegenwicht: een oproep tot menselijkheid, verbinding en preventie van burn-out-gerelateerde klachten.
Wanneer mensen leren leven vanuit hun lichaam in plaats van uitsluitend vanuit hun hoofd, ontstaat een samenleving die minder wordt gedreven door spanning en meer door aanwezigheid. Zo vormt dit essay een pleidooi voor een herwaardering van kwetsbaarheid als bron van kracht.
Zachtheid is geen zwakte, maar een vorm van volwassenheid – een manier van in de wereld zijn waarin het lichaam, het voelen en het denken weer in harmonie
komen. Het motto “Kwetsbaarheid maakt zacht” vat die beweging samen: een mens die durft te voelen, wordt niet kleiner, maar vollediger mens.
De haptonomie herinnert ons aan iets wat we diep van binnen weten, maar vaak vergeten zijn: dat het leven voelbaar is, en dat voelen een vorm van weten is. In een tijdperk waarin presteren, denken en controleren de boventoon voeren, is de terugkeer naar het lichaam een daad van herverbinding – met onszelf, met anderen, met het leven zelf.
Het proces van zacht worden laat zien dat deze herverbinding niet begint in het hoofd, maar in het lichaam. Zachtheid ontstaat wanneer we de spanning van het moeten loslaten en de werkelijkheid durven toelaten zoals zij is. Het is in die
openheid dat de mens zijn authenticiteit hervindt – niet als ideaalbeeld, maar als levende ervaring. De uitdaging voor de toekomst ligt in het vertalen van deze inzichten naar onze samenleving. Hoe kunnen onderwijs, gezondheidszorg en werkcultuur zo worden ingericht dat mensen weer leren voelen, rust nemen en zich veilig weten in hun mens-zijn? Hoe kunnen we een cultuur scheppen waarin kwetsbaarheid niet verdacht, maar waardevol is?
De haptonomie biedt geen pasklaar antwoord, maar wel een richting: een uitnodiging om het leven niet langer te beheersen, maar te ontmoeten. Wanneer we die uitnodiging aannemen, wordt zachtheid geen uitzondering meer, maar een
nieuwe grondtoon van ons bestaan. “Leven of geleefd worden,” zo luidde een van
de mogelijke titels van dit essay. Misschien is de keuze eenvoudiger dan gedacht:
“We leven pas werkelijk op het moment dat we durven voelen.”
Marcel Pool ziet zijn werk als haptonoom als een ontmoeting van mens tot mens. Onder zijn handen ervaart hij dagelijks hoe hardheid kan oplossen in zachtheid, zodra iemand zich werkelijk laat raken.
Vanuit die ervaring schreef hij Kwetsbaarheid maakt zacht, een essay over voelen, lichaam en menselijkheid. Zijn woorden nodigen uit om het tempo te vertragen, het lichaam weer te bewonen en te ontdekken dat echte kracht begint bij zachtheid.